Alimenty – dla rodzica, małżonka, rodzeństwa

Alimenty kojarzą się przede wszystkim ze świadczeniem pieniężnym, które wypłacane jest na rzecz małoletnich dzieci przez jednego z małżonków, po rozwodzie. W polskim prawie istnieją jednak inne przypadki ustanawiania i pobierania alimentów – mogą być one bowiem zasądzone na rzecz rodzica, byłej żony czy męża, a nawet dla rodzeństwa.

Rodzice mogą zdecydować się na złożenie pozwu o alimenty od dzieci w szczególnych przypadkach – podobnie jest z alimentami na małżonka czy dla rodzeństwa. Podstawową przesłanką do uzyskania tego świadczenia jest pozostawanie strony wysuwającej roszczenie w stanie niedostatku. Co ten termin właściwie oznacza? Niedostatek to niemożność samodzielnego utrzymania się, rozumianego jako spełnianie podstawowych potrzeb życiowych, takich jak wyżywienie, zakup odzieży czy utrzymanie zajmowanej w danej chwili nieruchomości. Każdy z tych przypadków jest jednak inny – kiedy więc sąd może ustanowić alimenty na rodzica, małżonka czy alimenty dla rodzeństwa?

Alimenty dla rodzica – kiedy ich wypłacanie jest uzasadnione?

Alimenty są obowiązkiem zapewnienia środków utrzymania i wychowania, powstającym pomiędzy krewnymi w linii prostej. Nie oznacza to więc tylko konieczności uiszczania alimentów dla dzieci. Zależność ta działa również w drugą stronę. Kiedy zasądzane są alimenty na rodzica, ile muszą wynosić i czy zawsze ich uiszczenie będzie następować w gotówce?

Aby alimenty na rodzica zostały zasądzone, musi dojść (łącznie) do zaistnienia dwóch przesłanek: po pierwsze rodzic musi znajdować się w stanie niedostatku,  po drugie  pełnoletnie dziecko musi być na tyle niezależne finansowo, by móc spełnić roszczenia matki bądź ojca. Sąd bada wówczas zarówno sytuację materialną powoda, jak i wezwanego do opłacania alimentów dziecka, a także ich możliwości zarobkowe. Warto pamiętać o tym, że alimenty od dzieci wcale nie muszą być przekazywane rodzicom w formie gotówkowej – niekiedy formą pomocy będzie zakup opału, odzieży, leków, opłacenie remontu czy badań. Rodzice mogą ponadto wskazać dziecko, od którego chcą otrzymywać alimenty, przy czym jeśli jedno z dzieci nie będzie w stanie spełnić tego obowiązku, przechodzi on na zamożniejszego potomka.

Dodatkowo należy pamiętać o tym, że alimenty na rodzica nie będą mogły zostać ustanowione, jeśli sąd uzna, że roszczenie powoda bądź powódki jest nadużyciem przysługujących im praw – przykładowo w sytuacji, w której rodzice porzucili dziecko przed laty, a obecnie domagają się od niego finansowego wsparcia.

W jakich okolicznościach można ubiegać się o alimenty na małżonka?

Alimenty na dziecko bez rozwodu to sytuacja odwrotna do tej, w której jedna ze stron pragnie uzyskać alimenty… bez ślubu. Czy w takich okolicznościach istnieje możliwość wkroczenia na drogę sądową? Ustawodawca uznaje, że dziecko zrodzone ze związku pozamałżeńskiego nabywa niemal takie same prawa, które przysługują dziecku zrodzonemu w małżeństwie. Oznacza to, że matka (bądź ojciec) mogą ubiegać się o alimenty bez ślubu. Postępowanie wygląda wówczas podobnie, jak w sytuacji rozwodu, jednak niezbędne jest sądowe ustalenie, czy dziecko jest faktycznie potomkiem mężczyzny (zarówno jeśli jest on stroną wysuwającą roszczenie, jak i tą, do której roszczenie się wystosowuje). Badanie nie jest konieczne wówczas, gdy partner „uzna” dziecko za swoje. To jednak rzadka sytuacja – przeważnie niezbędne jest postępowanie sądowe z ustaleniem ojcostwa, aby alimenty na dziecko bez ślubu mogły zostać wypłacone.

Innym przypadkiem są alimenty na żonę lub męża – zasądzenie konieczności uiszczania alimentów zależy bowiem od tego, w jakich okolicznościach byli małżonkowie otrzymali rozwód.

Sytuacja jest stosunkowo jasna, jeśli rozwód nastąpił bez orzeczenia o winie lub została stwierdzona wina obojga małżonków. Wówczas alimenty na małżonka mogą być przyznane obu stronom, przy czym muszą zajść wspomniane wyżej przesłanki o pozostawaniu w niedostatku oraz o sytuacji finansowej umożliwiającej regularne wypłacanie świadczeń.

W przypadku stwierdzenia wyłącznej winy jednej ze stron, druga może ubiegać się o alimenty na żonę po rozwodzie lub męża nawet wtedy, gdy nie pozostaje w stanie niedostatku. Ponadto sąd ustanowi alimenty wtedy, gdy rozwód przyczynił się do pogorszenia sytuacji materialnej strony niewinnej.

Kolejny przypadek to alimenty na żonę bez rozwodu (lub na męża). W prawie określa się je tak naprawdę jako roszczenie o zaspokojenie potrzeb – jest ono możliwe do wysunięcia w sytuacji, w której jeden z małżonków opuścił drugiego, przez co pogorszył sytuację materialną porzuconej strony.

Kiedy mogą zostać zasądzone alimenty na rodzeństwo?

Tak jak już zostało to wspomniane, obowiązek alimentacyjny w pierwszej kolejności dotyczy krewnych w linii prostej. Przykładem takiej sytuacji są alimenty od ojca na dziecko czy od dziadków na wnuki. Możliwe jest również uzyskanie alimentów „na odwrót” – od wnuków w stosunku do dziadków, czy od dzieci w stosunku do rodziców. Jeśli te możliwości nie są dostępne lub zostały wyczerpane, może dojść do zasądzenia alimentów na rodzeństwo – zarówno biologiczne, jak i przyrodnie. W przypadku sądowego rozstrzygania sprawy, jaką są alimenty dla rodzeństwa, znów bada się przesłanki o niedostatku oraz o możliwościach finansowych strony obarczonej roszczeniem. Jeśli sąd uzna powództwo za zasadne, a przesłanki te wystąpią łącznie, wówczas określone zostaną alimenty na rodzeństwo.

***

Alimenty na żonę po rozwodzie (bądź na męża po rozwodzie), a także alimenty na rodzeństwo czy rodziców to sprawy, które nie są tak jednoznaczne, jak większość spraw o przyznanie alimentów na dzieci. Z uwagi na ten fakt, bez względu na to, czy jest się stroną wysuwającą roszczenie czy też obarczoną takim obowiązkiem, warto skorzystać z profesjonalnej pomocy adwokatów – ich wiedza i doświadczenie znacznie zwiększają bowiem szansę na pomyślne rozwiązanie sporu oraz na jego maksymalnie skrócony i uproszczony przebieg.